Nghệ nhân Nhân dân Trương Lộ: Bậc thầy thư pháp và tranh thủy mặc
Lương Định

Danh tiếng của họa sĩ, Nghệ nhân Nhân dân Trương Lộ từ lâu đã được cộng đồng người Hoa ở Chợ Lớn (TP. Hồ Chí Minh) nói riêng và giới hội họa Việt Nam nói chung tôn vinh là bậc thầy trong làng hội họa và thư pháp. Những tác phẩm của họa sĩ Trương Lộ vừa mang đậm dấu ấn cổ điển, truyền thống, vừa có tính khám phá, hiện đại, giàu tính triết lý và hướng đến những điều chân, thiện mĩ.

Trò chuyện với giới báo chí tại một cuộc Triển lãm thư pháp “Phật - Đạo - Nho” của mình mới đây, họa sĩ Trương Lộ cho biết, là một người Hoa sinh ra và lớn lên tại Chợ Lớn, từ thời niên thiếu, ông đã có cơ hội tiếp cận với thư pháp, hội họa truyền thống Trung Hoa. Ông may mắn được lĩnh giáo một nền giáo dục căn bản từ các thư pháp gia và các bậc thầy tranh thủy mặc danh tiếng tại Chợ Lớn những năm 60 của thế kỷ trước. Hơn 60 năm, với năng khiếu trời phú, niềm đam mê cháy bỏng và sự kiên nhẫn bền bỉ rèn luyện theo nghiệp thư - họa, ông đã trở thành một bậc thầy trong làng thư - họa và mỹ thuật Việt Nam.

Tất cả các tác phẩm từ thư pháp tới dòng tranh thủy mặc đều được hoạ sĩ Trương Lộ thể hiện với bút lực dồi dào, mạch lạc, chi tiết và xảo diệu. Vì vậy, đứng trước những tác phẩm của ông, dù là thư pháp hay tranh thủy mặc, người thưởng lãm có cảm giác như đang đứng trước một không gian văn hóa sinh động, gần gũi, giàu bản sắc. Trong tất cả những tác phẩm của ông, từ đường nét, gam màu, hình khối của tranh thủy mặc và những con chữ của thư pháp đều mang tính triết lý sâu sắc mà ông học được từ các bậc tôn sư của mình.

Tác phẩm “Những người phụ nữ ở chợ phiên vùng đồng bằng Bắc bộ” của họa sĩ Trương Lộ
Tác phẩm “Những người phụ nữ ở chợ phiên vùng đồng bằng Bắc bộ” của họa sĩ Trương Lộ
Có lẽ câu “Trung thi hữu họa, trung họa hữu thi ” (nghĩa là trong thơ có họa và trong họa có thơ) rất đúng với họa sĩ Trương Lộ trong sáng tạo tác phẩm hội họa và thư pháp. Tác phẩm của ông dù là tranh thủy mặc hay thư pháp đều toát lên sự kết hợp tinh tế, tài hoa giữa hai trường phái “họa” và “thư”. Bằng bút pháp điêu luyện, từ hai mảng tách biệt ấy, ông đã hòa chung thành một, tạo nên những tác phẩm “họa” và “thư” hài hòa, chặt chẽ về bố cục, trọn vẹn về ngữ nghĩa, giàu tính triết lý.

Theo các thư pháp gia nổi tiếng trong làng thư pháp người Hoa ở Chợ Lớn, thư pháp khác với hội họa là chỉ gồm nét, không gian và hai màu đen - trắng. Để tác phẩm thư pháp đẹp cả về hình thức, nội dung, ngữ nghĩa, bố cục là điều các thư pháp gia luôn khát khao tìm tòi và sáng tạo. Trong lĩnh vực nghệ thuật thư pháp hiện nay ở Chợ Lớn, chỉ có thư pháp gia, họa sĩ, Nghệ nhân Nhân dân Trương Lộ định hình được một phong cách đặc biệt độc đáo. Ông đã biến giới hạn của nghệ thuật thư pháp thành vô hạn của không gian với những tác phẩm như “rồng bay, phượng múa”, “bút ca mực vũ”…

Mới đây (cuối tháng 3/2021), họa sĩ Trương Lộ đã tổ chức cuộc triển lãm cá nhân với 95 tác phẩm thư pháp do ông sáng tạo. Các thể loại từ chữ khó nhất như đại triện với giáp cốt, kim văn và tiểu triện cho tới chữ phổ thông với hành, lệ, thảo, khải đã được ông thể hiện thật điêu luyện, tinh tế, giàu cảm xúc bằng chữ Nôm, Hán. Nội dung là những áng thơ tuyệt tác gắn liền ý nghĩa triết lý “Phật-Đạo-Đời” từ Lý Thái Tông, Lê Qúy Đôn đến Nguyễn Du, Nguyễn Đình Chiểu và cả thơ của thi sĩ “kỳ dị” Bùi Giáng...

Đối với thư pháp, họa sĩ Trương Lộ chủ yếu quan tâm tới tính triết lý và chữ nghĩa trong văn học cổ điển, để từ đó truyền cảm hứng cho công chúng thưởng lãm về những bài học làm người do cổ nhân truyền dạy.

Nhưng đối với dòng tranh thủy mặc, ngoài đề tài cổ điển như “hoa, điểu”, “sơn thủy hữu tình”, ông còn tâm huyết với đề tài hiện thực mang hơi thở cuộc sống đương đại. Suốt mấy chục năm qua, ông miệt mài với những chuyến đi thực tế khắp các vùng miền để cảm nhận, trải nghiệm những điều bình dị, gần gũi, làm chất liệu cho những tác phẩm tranh thủy mặc sinh động, hấp dẫn.

Nhiều tác phẩm của ông đã tạo được dấu ấn, sự ngưỡng mộ của công chúng yêu tranh thủy mặc như hình ảnh người bán vé số dạo trên đường phố cổ Hội An, những ngôi nhà chênh vênh bên bến nước vùng Đất Mũi (Cà Mau), những người phụ nữ ở một phiên chợ quê vùng đồng bằng Bắc Bộ, những người phụ nữ, những em bé dân tộc vùng cao cực Bắc…Tất cả đều được ông thể hiện bằng những đường nét dung dị, nhưng diễn tả được thần thái, khuôn sắc, bối cảnh và cả cá tính từng nhân vật, rất tinh tế, sống động.

Đặc biệt, bằng cây cọ dồi dào bút lực, tràn đầy cảm xúc thẩm mỹ của mình, họa sư Trương Lộ đã lưu lại những kỷ niệm, ký ức lịch sử và cuộc sống đương đại của Chợ Lớn dưới góc nhìn nghệ thuật. Chợ Lớn trong tranh của ông hiện lên sống động như đời thường, đó là bến Bình Đông tấp nập “trên bến dưới thuyền”, chợ Bình Tây (Chợ Lớn) sầm uất nhộn nhịp cảnh mua bán, những ngôi nhà liền kề ở phố cổ người Hoa và cả những ngôi nhà “ổ chuột” liêu xiêu trên kênh rạch của “xóm nước đen” một thời chưa xa…

Những năm gần đây dù tuổi đã cao, nhưng họa sĩ Trương Lộ vẫn dành hết tâm huyết, thời gian miệt mài sáng tạo cho ra đời những tác phẩm thư pháp và tranh thủy mặc, tạo được tiếng vang và được giới thư pháp và hội họa đánh giá cao về giá trị nội dung, nghệ thuật qua các cuộc triển lãm.