Trước khi bắt đầu chủ đề về nghệ thuật cắm hoa chabana, chúng ta nên tìm hiểu một số khái niệm cơ bản như những điểm tạo nên sự khác biệt của chabana với các loại ikebana khác. Đây là một mảng đề tài lớn và thiết nghĩ chúng ta nên tham cứu một cách từ từ, giống như những đóa hoa trong tự nhiên được mang vào không gian, dung hòa với cuộc sống. Để xuyên suốt chủ đề này, chúng ta sẽ đi vào lần lượt từ lịch sử, triết lý chung của ikebana và sau đó, thảo luận về ba trong sáu kiểu nghệ thuật của ikebana truyền thống.

Bông hoa là tượng trưng cho sự khai mở trong thế giới thực vật, cung cấp cho muôn loài nét nghệ thuật sống động, rực rỡ và hương thơm, đồng thời hoa cũng là sự truyền lưu cho thế hệ kế tiếp: từ nảy mầm đến nở hoa. Hoa cũng dạy chúng ta sự vô thường, nhắc nhở ta về cái hoại diệt đang đồng thời diễn ra cùng lúc với sự sống, rằng tất cả những gì chúng ta cho là tốt đẹp đều là phù dung, và chính cái phù dung ấy lại làm cho thế gian đẹp hơn đến vạn phần. Thông qua những đóa hoa, chúng ta hồi đáp sự hiến dâng của cỏ cây đối với đấng tạo hóa, giúp ta mở rộng trái tim và dâng tràn niềm cảm ân.

Thiền trà cũng mang một vẻ đẹp sống động như vậy. Tựa như những đóa hoa, cách chúng ta đi, cách chúng ta ngồi, cách chúng ta thưởng thức,… tổng thể cách thức chúng ta dấng thân vào cuộc sống đều trở thành bức tranh nghệ thuật đầy màu sắc cho chính mình. Và đó cũng là Trà đạo. Điều đó không có nghĩa là cuộc sống chúng ta trở thành giả tạo hay vờ vịt do một phong cách hay học thuyết nào đó khoác lên sự sống, nhưng hơn hết chúng ta đã bắt đầu nhận thấy nét đẹp và điều kỳ diệu đang diễn ra trong mỗi giây phút thường nhật – đó chúng ta đã bắt đầu trải nghiệm được phép lành – những vi diệu của tạo hóa đang bao bọc lấy mình. Thông qua việc bố trí không gian phòng trà sao cho gọn gàng và thanh lịch, ta đã khởi đầu cho tiến trình nhận thức. Trong quá trình chaxi, chúng ta vô tình trân trọng từng nét độc đáo riêng biệt của mỗi cánh hoa như là ‘giây phút tình cờ khó gặp’ – chúng ta đang sống trong từng khoảng khắc hiện tại hay chúng ta đang bỏ lỡ tất cả, mặc cho suy tưởng truy hồi quá khứ, vọng cầu tương lai. Hiện thực này thật đẹp đẽ và sống động. Thiền trà đánh thức ta quay về nơi chúng ta thuộc về – ngay lúc này, ngay bây giờ. Đây chính là nét đẹp giản đơn nhất. Trà cũng nhắc nhở ta lắng nghe: lắng nghe hiện thực, lắng nghe cơ thể mình, lắng nghe môi trường xung quanh,… bỏ đi những lôi cuốn của suy tư, mong muốn, sợ hãi trong tiềm thức hay do những vở kịch trong cuộc sống mang lại. ‘Hãy lắng nghe’ – trà thầm thì với ta như thế. Chúng ta càng nhận thức thực tại, chúng ta càng nhận ra được vẻ đẹp của sự sống, giống như một đóa hoa đang tỏa sáng hiến dâng cho cuộc sống trong thể sống giới hạn của mình.

Hãy tạo không gian cho mỗi dịp chúng ta thưởng trà, để chào đón bạn bè hay để trân trọng giây phút chúng ta gặp mặt. Nếu lắng nghe là nụ hoa vừa nhú ra từ thân lá, thì chào đón là cách chúng ta khởi đầu cho mọi việc. Khi chúng ta biết lắng nghe và cảm ân, chúng ta đã tìm ra chất liệu để điểm tô cho cuộc đời mình và đây chính là tổng hòa của thiên nhiên – trên thực tế, nó chính là cách chúng ta nhìn nhận ‘ở đây – bây giờ’, là mỗi khoảnh khắc hiện tại đều đang tỏa sáng. Nhiều lúc cuộc sống hàng ngày khiến ta buồn nản, chúng ta buồn nản là thế giới quan của mình mất đi sự rạng rỡ thiện lành. Trang trí không gian trà và các buổi trà lễ là một trong những phương pháp giúp chúng ta gột rửa sự chán nản trong thế giới của mình, để ta thấy lại sợi chỉ vàng xuyên suốt lung linh kỳ diệu, làm cho không gian xung quanh ta trở lại hồi sinh – tựa như ánh mắt trẻ thơ quan sát cuộc sống. Dần dà, chúng ta sẽ quen nhìn thế giới với đôi mắt thánh thiện. Đôi mắt này, cảm quang này là thành tựu chúng ta có được theo thời gian. Một con mắt bình thường chỉ nhìn thấy những điều vô cảm, nhưng đôi mắt được khai sáng lại trông thấy những nét đẹp bình dị, và đó là điều phi thường của nhân gian. Vì vậy, cho dù những người có đạo biết bàn thờ chỉ là gỗ đá nhưng đằng sau gỗ đá là cách họ cầu nguyện, cảm ân và tri ân với thế giới này. Cho nên, sự thay đổi trong thế giới quan của chúng ta mới là điều quan trọng, còn nguyên nhân hay cách chúng ta thực hành nó chỉ là phương pháp hỗ trợ trong giai đoạn ban đầu. Lắng nghe và cảm tri ân là chúng ta đang sống với Trà đạo, là chúng ta đang sống trong vẻ đẹp thường hằng.

Nhưng trước tiên, tạo thói quen cho sự cảm quang là điều cần thiết để thay đổi cuộc sống. Khi cách nhìn nhận thay đổi, đồng nghĩa với thế giới xung quanh ta thay đổi. Cũng như thế, nghệ thuật cắm hoa cũng là một phần không thể thiếu trong việc bố trí không gian. Dĩ nhiên, chúng ta hoàn toàn có thể không sử dụng hoa trong quá trình trang trí nhưng thêm vào một vài nhánh hoa tươi xanh thì không gian quanh ta lại trở nên tỉnh thức, sáng tạo, sống động, mềm mại, làm cho cái đẹp trở nên tự nhiên.

Thực tế cho thấy, Chaxi giống như một bức Mạn-đà-la, một tác phẩm nghệ thuật thể hiện đầy đủ tính riêng biệt nhất quán của vũ trụ hay một môn giáo đạo. Trang trí không gian giúp ta tạo ra một tác phẩm hiện thời, phù hợp với tâm thái và hoàn cảnh, giúp ta mở rộng trái tim và đồng thời cũng nhận diện chính mình. Thông qua chaxi, sự kết nối giữa bản thể với tự nhiên được hài hòa hơn, giống như Trà đã truyền cảm hứng cho không gian xung quanh nó. Khi chúng ta bước vào thế giới của Mạn-đà-la, hãy ngồi xuống, an yên và thưởng thức nó – vô tình trở thành phương tiện để chúng ta hồi quy về bản thể của mình.

Sự khác biệt cơ bản giữa Ikebana và Chabana là điều đáng đề cập đến. Ikebana là nghệ thuật cắm hoa nói chung, còn Chabana là ikebana nhưng được sự dụng trong các buổi hội trà. Giống như hầu hết mọi thứ liên quan đến trà, loại hình nghệ thuật này cũng bắt nguồn từ Trung Hoa cổ đại, được bảo tồn ở Nhật Bản rồi lan dần đến Đài Loan, Việt Nam,… Sự hòa lẫn và pha trộn này là điểm cơ bản của hầu hết các mối liên quan với trà hiện nay trên thế giới. Ikebana có nhiều phương pháp để thể hiện quan điểm và mang tính truyền thừa. Hoa được trang trí trên trang thờ, trên bàn gia tiên, trong phòng khách, hành lang, thiền phòng… và còn nhiều nơi khác trong không gian sống. Và tùy vào mỗi không gian trang trí và mục đích sử dụng mà một nguyên tắc cắm hoa khác nhau. Và Nàng hoa của trà cũng có phương pháp phối riêng biệt.

Trong nghệ thuật phối xứng, chủ đề và trọng tâm chủ đạo phải là trà. Không thể có khía cạnh nào tản mát khỏi nó. Đây cũng là thách thức trong việc cắm hoa sao cho tương xứng với không gian, hương không quá nồng, màu sắc không thể sặc sỡ vì như thế sẽ khiến mọi người bị phân tâm. Cho nên, một trong những tiền đề chủ đạo của Chabana, giống như quan điểm của các bậc lão thông về trà thời xưa đề cập đến, hoa dành cho buổi trà nên được cắm theo lối tối giản ‘giống như khi nó sinh trưởng ở ngoài tự nhiên’. Hay nói cách khác, nghệ thuật cắm hoa là thể hiện nét tinh tế, giản đơn, không kiểu cách nhưng phản phất cho chủ đề không gian. Đơn giản – cách điệu là chìa khóa trong nghệ thuật cắm hoa, và cũng là chìa hóa trong nghệ thuật bài trí không gian thiền trà. Tinh tế của trà là ‘Shibui’, cũng có nghĩa là ‘để tự nhiên’ hay ‘lấy mộc mạc’ – đây là nét đặc trưng của Chabana trong tổng thể nghệ thuật cắm hoa Ikebana. Bên cạnh đó, việc bố trí sao cho trà xuất hiện một cách tự nhiên giống những đóa hoa ven lối đi hoặc trong khu rừng sẽ làm gia tăng sự kiên kết giữa trà, bản thân chúng ta và mẹ thiên nhiên. Thông qua đó, chúng ta mang không gian bên ngoài vào trong và loại dần đi nhận định sai lầm làm ngắt quãng thiên nhiên với chúng ta, để rồi ta nhận ra lằn biên ranh giới giữa con người – thiên nhiên không hề tồn tại, thiên nhiên đang nảy nở chính nó trong chúng ta và trong mỗi bản thể tồn tại.

Các nguyên tắc và phương pháp sử dụng trong Ikebana đều được sử dụng cho Chabana, vì vậy việc tìm hiểu thêm về chabana hoàn toàn không mất nhiều thời gian. Thực tế đã chỉ ra rằng, một lớp học về Ikebana là nơi hoàn hảo để thực hành cắm hoa cho không gian trà. Đó là lý do tại sao chúng ta nên tìm hiểu từ lịch sử, triết lý cũng như thực hành Ikebana để bắt đầu cho Chabana. Tiếp theo sau sẽ có ba phần giới thiệu về triết lý và nguồn gốc của nghệ thuật cắm hoa của Trung quốc và ba phần tiếp theo sẽ giới thiệu sơ nét về các loại sử dụng như: bình, đĩa, lọ, bát, ống tre và lẵng hoặc giỏ. Chúng ta sẽ bắt đầu tìm hiểu về Chabana, khơi nguồn cho việc khám phá nghệ thuật chabana của chính mình.

Giống như tất cả những lĩnh vực liên quan đến thưởng trà, hoa dành cho không gian trà là một chủ đề hay để thảo luận. Cho dù đó là nước, ấm trà hay chỉ là việc sắp xếp các khối than,… tất cả chúng đều liên quan mật thiết với nhau. Và quá trình thảo luận sẽ đi từ tổng quan khái quát rồi từ từ chuyển sang vi tế. Vì thật sự không thể nào diễn tả hết Chabana mà không đề cập đến chủ đề rộng lớn hơn là Ikebana. Do đó, đây là bài đầu tiên cho loạt bài khám phá từ từ xuyên qua đám rừng các thứ tự thể loại để đến được với Nàng hoa mỹ lệ nhất cho thiền trà. Trong những bài đến, chúng ta sẽ tiếp cận đến ba loại bình được sử dụng cho việc cắm hoa và từ đó cũng chuyển sang các kỹ năng cụ thể. Chúng ta có thể sử dụng các kỹ năng này để chaxi cho buổi tiệc trà của mình thêm phần sinh động hơn.

TTĐĐ, 18/08/2021
Ẩn Hạc
(dịch từ Global Tea Hut)