Giới thiệu về Hieronymus Bosch
Hieronymus Bosch là một họa sĩ với trí tưởng tượng phong phú, ông sống ở Hà Lan vào cuối thế kỷ 15 và đầu thế kỷ 16. Ông không có ngày sinh chính thức, nhưng người ta tin rằng ông sống vào khoảng từ năm 1450 đến 1516.
Tên thật của ông là Jerome van Aken, xuất thân từ một gia đình có ba thế hệ cùng là hoạ sĩ. Ông nội, cha, một số người chú và một người anh trai đều là những họa sĩ chuyên nghiệp. Bosch dành cả sự nghiệp nghệ sĩ của mình ở thị trấn nhỏ Flemish thuộc Hertogenbosch, Hà Lan (về sau ông đã đổi tên của mình thành Hieronymus Bosch, tên của thị trấn quê hương ông).
Ông thuộc về cộng đồng tôn giáo ‘siêu chính thống’ gọi là ‘Hội huynh đệ thánh Mary’ (The Brotherhood of Mary). Nhiều bức tranh của ông mang tính chất sùng đạo, vài bức khác được sáng tác dựa trên chủ đề chịu khổ hình của Chúa Jesus. Bosch cũng vẽ vài tác phẩm dùng để thờ phụng trong Nhà thờ lớn thánh John, Hertogenbosch, nhưng hầu hết đã bị thất lạc. Ông là người đặc biệt yêu thích vẽ về đề tài sự đau khổ nơi địa ngục. Những tác phẩm của ông luôn hàm chứa ẩn ý chỉ ra thói đời dơ bẩn và hậu quả bị ma quỷ kéo xuống địa ngục, sự cứu rỗi của Thiên Chúa…
Ông có lẽ chưa bao giờ rời xa nhà, mặc dù từng được nhận nhiệm vụ từ vua Philip của xứ Castile để vẽ một tác phẩm “Ngày phán xét cuối cùng” (Final Judgement).
Bosch không theo phong cách truyền thống Flemish thịnh hành thời bấy giờ. Phong cách nghệ thuật của Bosch thường được mô tả là kỳ bí và ám ảnh. Rất khó hiểu được nội hàm và ý nghĩa trong những tác phẩm của ông, điều này càng khiến ông trở nên bí ẩn hơn. Trong tranh của ông chứa đựng các hình ảnh độc đáo và phức tạp, thường kết hợp yếu tố tâm linh, tôn giáo và thần thoại làm ông có được vị trí độc nhất vô nhị cho đến tận ngày nay.
Các nhà sử học nghệ thuật không biết nhiều về cuộc đời của Bosch, cũng như quá trình ông trở thành một hoạ sĩ. Có thể ông đã được dạy vẽ bởi cha, hoặc một trong những người chú của mình. Không có tư liệu chi tiết nào viết về Bosch, những thông tin cuộc đời ông hầu hết được tìm kiếm từ quê hương Hertogenbosch nơi ông từng sinh sống. Tất cả những gì có được đến từ hồ sơ còn lưu trữ lại ở ‘s-Hertogenbosch. Ông hầu như không để lại bất kì một lá thư hay mảnh nhật ký nào.
Ông đã tạo ra một loạt các tác phẩm nổi tiếng, trong đó có “The Garden of Earthly Delights” (Khu vườn hưởng lạc trần tục), “The Haywain Triptych” (Tác phẩm bộ ba “Haywain”), và “The Last Judgment” (Ngày phán xét cuối cùng). Phong cách và ý tưởng của Bosch đã ảnh hưởng sâu sắc đến nghệ thuật sau này, và ông được coi là một trong những họa sĩ hàng đầu của thời kỳ Phục Hưng Bắc Âu.
Lúc Bosch qua đời, ông được thế giới tán dương là họa sĩ kỳ quặc với những hình ảnh về tôn giáo. Khi còn sống, những tác phẩm của Bosch nằm trong bộ sưu tập của những gia đình quý tộc Hà Lan, Áo và Tây Ban Nha. Những họa sĩ khác đã kế thừa phong cách của ông trong rất nhiều tác phẩm vào thế kỷ 16, đặc biệt là trong các tác phẩm của họa sĩ Pieter Bruegel.
Dù về cuộc sống cá nhân và hoàn cảnh gia đình không có nhiều tài liệu, nhưng Bosch đã để lại một di sản nghệ thuật vĩ đại và gây ảnh hưởng lớn đối với nghệ thuật phương Tây. Đặc biệt trong thể loại tranh cổ điển so với các họa sĩ cùng thời, bao gồm các họa sĩ nổi tiếng như Leonardo da Vinci, Michelangelo, Titian, và Raphael.
Ông đã cho ra đời ít nhất 16 họa tranh bộ ba, 8 trong số đó là còn nguyên vẹn và có 3 bức chỉ còn lại những mảnh ghép. Trên thế giới hiện nay chỉ có khoảng 25 bức tranh được chắc chắn do chính tay Hieronymus Bosch vẽ, trong số đó có tác phẩm nổi tiếng nhất của ông: The Gargen of Earthly Delights (Khu vườn hưởng lạc trần tục).
Vào cuối thế kỉ 16, Hoàng đế Phillip II của Tây Ban Nha đã mua rất nhiều các bức tranh của Bosch, một vài trong số đó được thu thập bởi những người Tây Ban Nha sống tại thị trấn của Bosch.
Đó là kết quả mà bảo tàng Prado ở Madrid hiện nay đang sở hữu một số tác phẩm như: The Adoration of the Magi (Sự tôn thờ của các pháp sư), The Garden of Earthly Delights (Khu vườn hưởng lạc trần tục), bức tranh bàn The Seven Deadly Sins (Bảy tội lỗi chết người), The Four Last Things (Bốn điều cuối cùng) và The Haywain Triptych and The Stone Operation (Bộ ba Haywain và Chiến dịch đá)
Hoạ tranh: The Garden of Earthly Delights (Khu vườn hưởng lạc trần tục)
Họa tranh bộ ba được cho là nổi tiếng nhất của ông đó chính là bức The Garden of Earthly Delights (Khu vườn hưởng lạc trần tục), trong đó người xem phải quan sát theo trình tự từ trái sang phải, đúng với trình tự thời gian. Bức bên trái được gọi là “Vườn Địa Đàng“, bức ở giữa là “Vườn Khoái Lạc Trần Gian” và bức bên phải là “Vườn Địa Ngục“.
Đây được coi là thế giới vào ngày thứ ba sau khi Thiên Chúa tạo dựng nên trời và đất, có cây cỏ, nhưng lại chưa có động vật hay chưa phân định rõ ngày và đêm. Ở góc trái của bức tranh có thể nhìn thấy hình ảnh nhỏ của Thiên Chúa đang cầm cuốn Kinh thánh thiết lập ra thế giới.
Khi mở ra, bức tranh bên trái được gọi là “Vườn Địa Đàng“. Hình ảnh Thượng đế đang giới thiệu Adam và Eva, nhưng để tạo dấu ấn, hình ảnh của Thượng đế được khắc họa vô cùng trẻ trung. Ba nhân vật được đặt trong khung cảnh đông đúc với các loài thú kỳ lạ, nhiều loại cây cỏ cũng như các túp lều đầy sinh động.
Bức tranh ở giữa là “Vườn khoái lạc trần gian”. Trung tâm bức hoạ là một bức tranh toàn cảnh rộng lớn đầy ắp các hình thái xã hội từ thời nguyên thủy cho đến các thời đại sau và những động vật kỳ quái, trái cây quá khổ.
Bên trong bức “Vườn khoái lạc trần gian” ẩn chứa rất nhiều hình ảnh ẩn dụ mang nhiều tầng lớp, ý nghĩa khác nhau về danh lợi và dục vọng trần tục, những thứ phù du và hết sức vô nghĩa. Nhiều nhà nghệ thuật khi ngắm nhìn tác phẩm của Hieronymus Bosch đều không khỏi thốt lên thán phục bởi tầng tầng lớp lớp những điều ẩn ý, những thông điệp để lại trong mỗi một bức tranh.
Cuối cùng, bức bên phải là “Vườn Địa Ngục“. Một thế giới mà con người phải chịu sự xét xử và bị trừng phạt bởi những ham muốn, những tội lỗi mà mình đã gây ra… Chính những cám dỗ của tiền bạc, quyền lực, dục vọng, khoái lạc đã đưa con người vào địa ngục.
Tất cả những tội ác mà con người phạm phải khi sống, xuống địa ngục sẽ bị quỷ sứ trừng trị bằng các hình phạt thích đáng và sẽ bị đọa đày vĩnh viễn.
The Garden of Earthly Delights (Khu vườn hưởng lạc trần tục) là một bức họa ẩn chứa nhiều điều bí ẩn chưa được khám phá hết và gây tranh cãi trong giới nghệ thuật suốt hơn 600 năm qua.
Tác phẩm nổi tiếng: Bộ ba “Haywain” của Hieronymus Bosch (sáng tác 1485 – 1490)
Tác phẩm “The Haywain” là một tác phẩm bộ ba khác bao gồm sự diễn biến tương tự về tội lỗi trong các bức tranh, từ Vườn địa đàng tới địa ngục.
Bức bên trái: Vườn địa đàng.
Bức trung tâm: Trái đất – Cỗ xe ngựa chất đầy cỏ khô tượng trưng cho tội lỗi, thứ mà thế giới tham lam đang cố gắng giành giật lấy.
Bức bên phải: Địa ngục – ma quỷ đang kéo cỗ xe ngựa và con người xuống địa ngục.
Bức tranh trung tâm đại diện cho tội lỗi thông qua ẩn dụ về cỗ xe ngựa lớn chở cỏ khô, thứ mà thế giới tham lam đang giành giật lấy. Cùng lúc ấy, ma quỷ đang kéo cỗ xe sang bức tranh phía bên tay phải – một trong những mô tả đầu tiên của Bosch về địa ngục.
Chúa xuất hiện ở phần trên cùng của bức tranh “Vườn địa đàng”, với một khối cầu trong tay biểu tượng cho vũ trụ. Ba cảnh bên dưới thể hiện “Sự sáng tạo ra Eve,” “Ăn trái cấm” và “Adam và Eve bị trục xuất khỏi Vườn địa đàng” theo thứ tự thời gian. Những tác phẩm thời tiền Phục Hưng sử dụng một kỹ thuật điển hình là tả cảnh theo thứ tự thời gian để chúng có thể được ‘đọc’ như một câu chuyện.
Tác phẩm “Haywain” (‘Hay Wagon’ – cỗ xe chở cỏ khô) của Bosch đi thẳng vào câu ngạn ngữ Flemish: “Thế giới là một đống cỏ khô, và người ta cố gắng nhổ lấy càng nhiều càng tốt.” Đống cỏ khô là một ẩn dụ về danh, lợi và dục vọng trần tục – chúng thật phù du, suy đồi và vô nghĩa. Ma quỷ đang khai thác sự truy cầu dục vọng của con người để kéo họ xuống địa ngục.
Tại bức tranh trung tâm, những người đàn ông và đàn bà đang xúm quanh cỗ xe chất đầy cỏ khô, tranh giành nhau để lấy một ít cỏ khô với tất cả khả năng và dụng cụ của họ. Họ đi xa tới mức giết hại cả người khác chỉ để lấy một nhúm cỏ. Một nhóm thầy tu và bà xơ ở phía dưới cùng góc bên phải đã lấy được một bao cỏ. Vài người trong số họ đang phân chia và tích trữ cỏ, trong khi những người khác đã thưởng thức cỏ. Thậm chí cả nhà vua, giám mục và nhà quý tộc cũng đang lo lắng đuổi theo ở phía bên phải cỗ xe. Không ai nhận ra rằng ma quỷ đang kéo cỗ xe xuống địa ngục (sang bức tranh bên tay phải). Tranh của Bosch đã minh họa một cách vô cùng xuất sắc câu ngạn ngữ Flemish.
Liệu có ai trên thế giới này có thể cưỡng lại được sự cám dỗ của cỏ khô? Người ta có thể nghĩ rằng người nhạc sĩ và đôi tình nhân ngồi bên trên cỗ xe dường như không tiếp thụ sự cám dỗ trần tục, nhưng khi nhìn kỹ thì người ta trông thấy một con quỷ màu trắng, có cánh đang chơi một chiếc sáo. Một con quỷ khác đang ẩn đằng sau cái cây với một chiếc gậy móc dài, biểu thị cho sự dâm dục. Có lẽ Bosch ám chỉ rằng tất cả dục vọng của con người, thậm chí cả những thứ dường như “ở ngoài dục vọng” (ở bên trên đống cỏ) như là tình yêu hay âm nhạc, cũng là một chấp trước có thể bị lợi dụng bởi ma quỷ. Dù đáng sợ và bi quan, bức tranh cũng vẫn thể hiện sự từ bi của Thần. Một thiên thần với đôi cánh đang quỳ xuống bên cạnh người nhạc sĩ, trông rất nghiêm trọng và vô vọng khi nhìn lên đức Chúa trời, như muốn cầu xin Chúa cứu độ con người.
Cũng giống như bức “Khu vườn hưởng lạc trần tục”, bức tranh bên phải của “Haywain” miêu tả hình ảnh địa ngục mà Bosch đã nhìn thấy. Bầu trời đỏ thẫm mang theo bầu không khí sợ hãi và đau đớn. Vài kẻ tội lỗi đang bị ma quỷ lùng bắt và nhai ngấu nghiến. Vài kẻ khác bị lùa vào những tháp cao chứa đầy tội nhân. Một cái giá treo cổ nằm bên trên ngọn tháp kèm theo thi thể bị treo lên của một kẻ tội lỗi bị hành quyết.
Lời kết:
Bosch thuộc cộng đồng ‘Hội huynh đệ thánh Mary’, một giáo phái quan tâm đặc biệt đến chủ đề ‘Ngày phán xét cuối cùng’, ‘sự đọa đày vĩnh viễn’ và ‘sự tràn ngập của ma quỷ’.
Rõ ràng là Bosch không vẽ ma quỷ và địa ngục để tán dương sự tồn tại của ma quỷ. Ngược lại, những tác phẩm của Bosch cố gắng nói với mọi người rằng ‘thiện hữu thiện báo, ác giả ác báo.’ Qua đó, ông khuyên nhủ con người trọng đức hành thiện và đi theo sự chỉ dẫn của Thần.
Uống Trà Thôi
Theo ntdvn
