Bên cạnh những loại gốm đã nổi danh từ thế kỷ 15 trở về sau như gốm men trắng, men ngọc, men xanh đồng,..Gốm men lam là một sản phẩm gốm khá phổ biến và có vị thế trên thị trường gốm sứ. Ngày nay, sản phẩm gốm men lam truyền thống rất được người tiêu dùng tin tưởng và lựa chọn. Nổi bật nhất phải kể đến là loại gốm men lam truyền thống của Bát Tràng với màu men đặc biệt nhờ tài hoa của người thợ vẽ gốm. Cùng chúng tôi tìm hiểu về gốm men lam và ý nghĩa của loại gốm này đối với con người Việt Nam.
- Gốm men lam trong lịch sử nghề gốm
Xuất hiện từ giữa thế kỷ 14, gốm men lam là loại gốm men độc sắc có chất phát màu là oxit coban. Ở thời kỳ đầu thế kỷ 15 đến thế kỷ 16, gốm men lam chưa thật sự phổ biến, vì việc khai thác coban giai đoạn này gặp nhiều khó khăn. Gốm men lam chỉ thực sự phổ biến vào sau thế kỷ 16 cho đến ngày nay.
Các loại gốm men lam thời kỳ này chủ yếu là các sản phẩm gốm dân dụng với kích thước nhỏ thông dụng như chén, bát, ấm trà, bình vôi, các hộp đựng…
- Thành phần làm nên men của gốm men lam
Men lam là loại men tro được chế tác khi pha trộn oxit coban và nung trong nhiệt độ cao. Oxit coban là chất phát màu có tính chất rất mạnh, các sản phẩm gốm men lam truyền thống của Việt Nam thường có 2 sắc lam. Thứ nhất là lam xanh nước biển được chế từ oxit cacbon tinh khiết. Thứ hai có màu xanh mực được chế từ oxit cacbon có lẫn với oxit mangan.
Vào thời kỳ nhà Lý – Trần, vì oxit cacbon rất hiếm và giá thành đắt nên các sản phẩm gốm men lam ít được biết đến hơn các sản phẩm gốm khác như gốm men trắng, gốm men ngọc.
- Sự đặc sắc của nghệ thuật trang trí gốm men lam
Về phần tạo dáng, gốm men lam được tạo dáng và đắp nặn như các sản phẩm gốm khác cùng thời. Trong trang trí, gốm men lam cũng áp dụng nhiều phong cách trang trí tương tự như gốm men hoa nâu.
Có thể nói nét đặc sắc của gốm men lam là phương pháp vẽ hoa lam dưới men và trên men. Với phương pháp vẽ hoa lam, các sản phẩm không chỉ mang vẻ đẹp thanh khiết nhờ màu men lam mà khi kết hợp với tài hoa của người thợ vẽ gốm còn tạo ra một loại gốm đặc sắc, hút mắt.
Người thợ vẽ gốm hoa lam thường kết hợp các kỹ thuật vẽ công bút và phóng bút để tạo ra đường nét hoa văn độc đáo. Điểm đặc biệt của các hoa văn được vẽ trên gốm men lam là các nét đậm nhạt, nét tạo mảng, nét chi tiết đều được thể hiện chỉ trên một nét vẽ. Chúng được thể hiện rõ nhất trên các sản phẩm gốm men lam Bát Tràng. Đề tài để trang trí gốm men lam cũng rất đặc sắc và phong phú. Những đề tài phổ biến được dùng như là các họa tiết hoa, lá, chim muông,… Bên cạnh đó còn có lối trang trí theo những đề tài tưởng tượng như rồng, rắn, kỳ lân, hoặc các nội dung phong cảnh đất nước.
- Những loại gốm men lam có mặt phổ biến trên thị trường
Có thể nói, gốm men lam chính là một bước tiến vượt bậc trong lịch sử phát triển nghệ thuật gốm sứ tại Việt Nam. Gốm men lam chính là sự kết hợp vẻ đẹp của màu men lam với nét tinh tế, tỉ mỉ của nghệ thuật vẽ hoa lam. Tất cả chúng góp phần tạo ra một vẻ đẹp thanh thoát trên các sản phẩm gốm men lam ở Việt Nam.
Ngày nay gốm men lam vẫn chiếm một vị trí quan trọng trong lòng những khách hàng yêu thích nghệ thuật gốm sứ. Đặc biệt, những sản phẩm gốm men lam Bát tràng cho đến nay vẫn giữ nguyên được vẻ đẹp của gốm men lam xưa. Một nét đẹp được chắt lọc, tinh luyện từ bao thế hệ làm gốm men lam.
Uống Trà Thôi
Theo gốm sứ văn lang
