Người xưa căn dặn: “Dù nghèo đến đâu cũng không nên ăn lươn trông trăng”, thoạt nghe ta dễ nghĩ đây chỉ là một kinh nghiệm ăn uống dân gian, nhưng kỳ thực, đó là lời nhắc nhở con cháu về cái gốc làm người, về phẩm giá và sự cẩn trọng trước những thứ dễ dàng mà nguy hiểm.
Theo kinh nghiệm dân gian, “ăn lươn trông trăng” tức là ăn lươn vào những đêm trăng sáng. Khi ấy, lươn thường bơi nhiều, nhưng cũng dễ mang độc tố hoặc ký sinh, khiến người ăn vào dễ bị ngộ độc. Người xưa nhắc: dù có thèm, có thiếu thốn, cũng phải kiềm lòng, tránh cái lợi trước mắt mà mang họa vào thân.
Nhìn ở góc độ này, câu nói là một bài học về sự thận trọng đôi khi, từ chối một miếng ngon là cách giữ cho mình một đời bình an.
Nếu coi “lươn trông trăng” là một hình ảnh ẩn dụ, ta sẽ thấy câu nói còn chất chứa thông điệp sâu hơn. Đó là lời răn đừng vì nghèo khó mà đánh đổi phẩm giá, đừng vội vã vươn tay lấy thứ mình thấy sáng lóa nhưng bên trong ẩn nguy.
“Lươn trông trăng” là những thứ đẹp đẽ, hấp dẫn nhưng không sạch, không an toàn, không bền lâu. Chúng có thể là món lợi bất ngờ, cơ hội làm giàu nhanh, hay lời mời gọi từ những mối quan hệ không minh bạch. Người thiếu tỉnh táo sẽ bị ánh sáng của “trăng” làm lóa mắt, mà quên mất phía sau là cái bẫy của số phận.
Người xưa từng dạy: “Biết đủ là giàu, biết dừng là an”. Sự giàu có không chỉ ở tiền bạc, mà ở tâm hồn không bị cám dỗ dẫn lối. Người nghèo vật chất nhưng giữ được sự trong sạch và tự trọng vẫn là người giàu trong nhân cách.
Câu nói “Dù nghèo đến đâu cũng không nên ăn lươn trông trăng” chính là lời khuyên: Hãy chọn con đường an toàn, trong sạch, dẫu chậm nhưng bền vững, thay vì mạo hiểm lao vào thứ hào nhoáng mà nguy hại.
Giữa một thời đại đầy cơ hội nhưng cũng lắm cạm bẫy, câu nói xưa của cha ông vẫn còn nguyên giá trị. Nó nhắc ta rằng: Sự khôn ngoan không chỉ là biết tìm cái lợi, mà còn là biết từ bỏ cái lợi không đáng lấy. Và đôi khi, sống một đời giản dị nhưng trong sạch mới là thứ giàu sang bền lâu nhất.
Hải An
