Tôi nói dối ông chủ tôi mỗi ngày.
Năm nay tôi 72 tuổi. Là một chức sắc trong Nhà thờ, đóng thuế đàng hoàng và chưa bao giờ tôi bị phạt nguội lần nào. Tuy nhiên, nếu tôi không chia sẻ câu chuyện này, chắc không thể ai biết. Trong suốt 9 năm qua, tôi đã và đang chơi một trò "lừa đảo" ngay dưới mũi của Ban quản lý Tiệm đồ cũ "Cơ hội thứ hai" này.
Nếu họ biết được, họ sẽ đuổi việc tôi ngay lập tức, chẳng kịp cho tôi cởi cái tạp dề ra. Nhưng tôi kệ. Bởi vì, trong một xã hội cứ thích tước đoạt đi lòng tự trọng của người khác, thì tôi đã tìm ra cách để trả lại nó cho họ.
Công việc của tôi khá đơn giản: Phân loại đồ quyên góp. Tôi dán nhãn giá cho quần jeans, mấy cái áo khoác mùa Đông nặng chịch, mấy đôi giày bảo hộ còn dùng tốt...
Hầu hết khách hàng qua lại Tiệm chẳng thèm nhìn tôi. Đối với họ, tôi chỉ là một phần của cảnh vật: Một ông già lụ khụ, mắt đeo kính, tay bị đau khớp, run run, cứ cắm cúi định giá mấy món đồ có mùi băng phiến và mùi ký ức của người lạ.
Nhưng cái việc vô hình này lại có cái lợi của nó. Nó cho phép tôi nhìn thấu hết mọi thứ.
Tôi thấy mấy bà mẹ đơn thân cứ so đi so lại giá đôi giày đi học của con với tiền mua thức ăn. Tôi thấy mấy chú cựu chiến binh cứ nhìn chằm chằm vào bộ vest họ cần để đi phỏng vấn, nhìn vào cái ví tiền rồi lặng lẽ quay lưng đi.
Và tôi nhớ nhất là cậu bé đó.
Lúc đó vào khoảng giữa tháng 11, ở cái thị trấn rỉ sét, lạnh lẽo của chúng tôi. Gió lùa qua phố sắc lạnh như dao cắt. Cậu bé bước vào với cái áo nỉ mỏng dính, đến nỗi có thể nhìn rõ cái áo thun bên trong. Cậu chắc chưa tới 14 tuổi. Gầy gò, run cầm cập, với cái nhìn vô hồn. Hình dung cậu không khác gì những đứa trẻ bị xã hội bỏ rơi quá nhiều lần.
Cậu bé đi thẳng đến khu áo khoác. Cậu tìm thấy một chiếc áo parka xanh hải quân, rất ấm, hàng hiệu, gần như mới. Giá là 25 đôla. Nghe thì bèo, nhưng đối với cậu chắc là cả một gia tài.
Tôi lén nhìn. Cậu chạm vào ống tay áo, như muốn cảm nhận hơi ấm mà chiếc áo hứa hẹn sẽ là của mình. Cậu nhìn cái nhãn giá. Vai cậu xịu xuống khoảng chục phân. Cậu không rên rỉ, không than thở. Sau đó, cậu cẩn thận treo chiếc áo lại chỗ cũ và đi thẳng ra cửa.
Tim tôi đập thình thịch. Tôi không thể đơn giản là cho chiếc áo mà không lấy đồng nào. Tôi học được rằng, việc bố thí có thể sẽ mang lại vị đắng cho những người đang cố gắng tồn tại. Nếu bạn đưa tiền bố thí, họ sẽ cảm thấy mình nhỏ bé, thấp hèn. Họ cảm thấy mình như một hoàn cảnh cần xã hội giúp đỡ.
Không ai mách bảo, đột nhiên, tự tay tôi cầm chiếc áo và mang ra quầy tính tiền. Tôi đứng ngay trước mặt cậu bé, như vẻ chặn cậu đứng lại.
• "Ê, nhóc," tôi gọi.
Bị bất ngờ, cậu đứng khựng lại, bối rối và có vẻ như đang tìm cách chạy trốn.
• "Con không ăn cắp gì hết!", cậu nói giọng lo sợ.
• "Ông biết," tôi gằn giọng như đang đóng vai ông già khó tính. "Đừng sợ. Có phải cậu đang muốn cái áo này phải không? Đúng không? Nhưng, nó bị lỗi. Cái khóa kéo dưới cùng nó bị kẹt. Mà theo quy định của Tiệm, bất cứ đồ hàng nào bị lỗi thì đều không thể bán với giá quá 3 đôla. Thế cháu có 3 đôla không?"
Cậu bé nhìn tôi bối rối.
• "Nhãn ghi 25 đôla cơ mà, ông?"
• "Nhãn ghi sai đấy," tôi nói dối, giật phắt cái nhãn đi.
• "Ông là người quản lý kho. Nó chỉ 3 đôla. Cháu lấy hay không để ông quăng nó đi?"
Cậu bé do dự, dò xét gương mặt tôi xem có bẫy biếc gì không. Rồi nó lục túi, lôi ra 3 tờ tiền lẻ 1 đôla nhăn nhúm.
• "Dạ, có," cậu bé nói nhỏ. "Con lấy."
Rồi, cậu mặc chiếc áo vào ngay lập tức. Kéo khóa lên tận cổ — khóa vẫn hoạt động trơn tru, dĩ nhiên rồi — và dướn thẳng người lên. Lúc này, trông cậu không còn là một cậu bé chỉ cách đây ít phút co ro vì lạnh. Mà, trông cậu như một thanh niên vừa mới trúng mánh một phi vụ hời. Trông cậu có vẻ như được ai đó che chở!
• "Cảm ơn ông," cậu nói.
• "Quy định của Tiệm hàng vậy thôi," tôi lầm bầm, rồi quay lưng đi để cậu không thấy đôi mắt tôi hơi ướt.
Mọi chuyện bắt đầu từ đó.
Nhiều năm qua, cái "quy định của Tiệm hàng" đó đã trở thành vũ khí bí mật của tôi.
Khi bà Miller, một góa phụ sống bằng đồng lương hưu ít ỏi, cần một cái máy nướng bánh mì mới nhưng chỉ có 5 đôla trong túi, thì cái máy 20 đôla bỗng nhiên bị dán nhãn là "Dây điện bị hở".
Khi một ông bố trẻ cần đôi giày bảo hộ để bắt đầu công việc xây dựng đầu tiên, tôi tự động "Giảm giá đặc biệt sáng thứ Ba".
Tôi luôn ghi nhớ trong đầu. Tôi sẽ tự bỏ tiền túi bù vào nếu tiền mặt bị hao hụt, hoặc tôi sẽ gian dối khai báo những món đồ đó là "Không bán được hoặc Đã tiêu hủy" trong hệ thống. Tôi cũng sợ bị phát giác lắm chứ!
Thế rồi một buổi chiều, một người phụ nữ đeo khăn choàng cashmere đã bắt quả tang tôi. Cô ta thấy tôi bán một chiếc xe đẩy em bé gần như mới tinh cho một cô gái trẻ đang đắn đo với giá 10 đôla.
Khi cô gái đi khỏi, người phụ nữ đó bước đến gần tôi. Tôi chuẩn bị tinh thần sẽ bị mắng té tát hoặc bị dọa gọi Quản lý.
Thế nhưng, cô ta lại đặt một tờ 100 đôla gấp gọn lên quầy.
• "Thưởng khen cho mấy cái 'sai sót kiểm kê' của ông," cô ta nháy mắt vẻ tán thưởng.
Và câu chuyện này bắt đầu lan tỏa. Một cách kín đáo. Những khách quen bắt đầu hiểu ý. Họ không bao giờ thổ lộ thành lời. Họ mua một đồ vật trị giá 5 đôla và đổi lại, họ đưa tôi tờ 20 đôla, rồi nói: "Giữ lại tiền thối cho lần sau nhé. Hệ thống gặp trục trặc!"
Tôi và khách hàng thân thiện dần dà đã tự hình thành một quy ước trao đổi hàng hóa luật bất thành văn một cách bí mật mà chủ đích của quy ước này là chỉ dựa trên phẩm giá. Chúng tôi không bố thí. Chúng tôi đang cân bằng lại các cơ hội.
Chuyện làm phúc đức sẽ cho ta cái kết không ngờ.
Thứ Ba tuần trước, tiếng chuông cửa Tiệm kêu leng keng.
Một người đàn ông bước vào. Cao lớn, vai rộng, mặc bộ đồng phục nhân viên cấp cứu chỉnh tề. Anh ta đi đứng tự tin, nhưng vào Tiệm không phải để mua sắm.
Anh đi thẳng đến quầy của tôi.
• "Ông là Arthur," anh ta hỏi như đã biết tôi từ lâu rồi.
Tôi chỉnh lại kính.
• "Đúng là tôi đây!"
Anh ta cười. Và đột nhiên, tôi như nhớ lại hình ảnh cậu bé 14 tuổi gầy gò ngày nào mặc chiếc áo nỉ xám mỏng manh, rét run cầm cập.
• "Ông còn nhớ cháu không?" anh ta nói. "Cách đây 10 năm, ông đã bán cho cháu cái áo parka xanh Hải quân. Lúc đó, ông đã nói cái khóa kéo nó bị hỏng!"
Tôi cảm thấy như má mình nóng ran.
• "Xin lỗi. Tôi đã xử lý bán rất nhiều áo khoác, anh thông cảm cho."
• "Ông Arthur ạ. Cái khóa kéo của cái áo parka đó không hề hỏng đâu!", anh ta nói như đinh đóng cột.
Lúc đó, tôi thấy anh ta cúi xuống, giọng nghẹn lại vì xúc động.
• "Cháu biết ông nói dối. Ngay cả lúc đó cháu cũng đã biết. Nhưng cháu hiểu, ông đã không bắt cháu phải xin xỏ. Ông để cháu được mua nó với tư cách là một khách hàng, chứ không phải là một kẻ ăn xin. Và, khi rời khỏi cửa hàng, cháu đã tự hào vì được xem như một người đàn ông đàng hoàng."
Anh ta rút một phong bì từ túi áo.
• "Giờ cháu đã là một nhân viên cấp cứu rồi, ông ạ. Cháu làm nhiệm vụ cứu người. Nghĩ lại, chắc chắn cháu đã không qua nổi mùa Đông năm đó nếu như không có chiếc áo khoác ông dành cho cháu. Cũng có thể, lúc đó cháu không biết rằng có người đã thực sự lo lắng cho mình."
Anh ta đặt phong bì lên quầy.
• "Trong đây có 500 đôla," anh ta nói. "Ông dùng nó đi nhé. Cháu đã biết cái 'quy định của Tiệm hàng' của ông tốn kém như thế nào rồi."
Tôi cảm động, bày tỏ sự cảm ơn và cố tình trả lại.
• "Tôi không thể...", tôi nói.
• "Cái này không phải cho ông," anh ta nói dứt khoát. "Mà, nó dành cho đứa trẻ nào đó run rẩy tiếp theo bước vào đây. Và, hãy đảm bảo rằng khóa kéo của cái áo tương tự cũng bị hỏng. Thế nhé, ông à."
Rồi anh ta quay lưng bước đi, đầu ngẩng cao, hòa vào ánh nắng mùa Thu.
Như đã nói. Tôi năm nay đã 72 tuổi. Lưng đau, chân sưng vù sau mỗi ngày dài ở Tiệm hàng. Nhưng, suy đi tính lại, tôi có một công việc tuyệt vời nhất trên đời!
P/s.
Chúng ta đang sống trong một thế giới nói rằng giá trị của bạn phụ thuộc vào số tiền trong tài khoản. Người ta bảo nhau phải tự lực cánh sinh, ngay cả khi họ không có gì.
Còn tôi, tôi đã học được một điều quý giá trong cái Tiệm hàng bụi bặm, cũ kỹ này: Phẩm giá quan trọng hơn việc bố thí!
Đôi khi, giúp đỡ một người không chỉ là cho họ thứ họ cần. Mà là cách bạn trao nó cho họ.
Nếu bạn có thể giúp đỡ ai đó mà vẫn giữ được lòng tự trọng của họ — nếu bạn có thể giúp họ mà không làm họ cảm thấy nhỏ bé — thì, không những bạn đã nuôi dưỡng thân thể họ mà bạn còn đang cứu rỗi cả tâm hồn họ nữa.
Vì vậy, xét cho cùng, tôi sẽ tiếp tục nói dối. Tôi sẽ tiếp tục lách luật. Tôi sẽ tiếp tục bịa ra những quy định không hề tồn tại.
Bởi vì, cái mác giá chẳng có ý nghĩa gì đâu. Điều quan trọng là người mặc nó...
ANH ANH
