Mỏ khoáng Bổn Sơn lục nêBổn sơn lục nê được đặt tên theo màu và xuất xứ của quặng thô, vì vậy quặng đất sét màu xanh lục được sản xuất ở nơi khác không thể được gọi là Bổn sơn lục nê. Các khu vực khai thác khác cũng ít nhiều khai thác được lục nê, nhưng đó hoàn toàn không phải là Bổn Sơn lục nê. Quặng Bổn Sơn lục này được khai thác tại mỏ Hoàng Long Sơn ở khu vực trung tâm của thị trấn Đinh Thục. Đây là loại quặng đất sét có chất lượng tương đối cao ở khu vực mỏ Bổn Sơn. So với quặng Bổn Sơn Đoạn nê về mặt thành phần hoá học đơn thuần, quặng nguyên thủy Bổn sơn lục nê không chứa Tử nê và hàm lượng oxit sắt, thấp hơn, sau khi nung có ít hạt màu đen, gần giống với Mễ hoàng đoạn nê hơn. Nhiều ý kiến cho rằng Bổn sơn lục nê thời xưa được gọi là "Lê bì nê" tới hiện tại thì được gọi là Bổn Sơn lục nê và trong tài liệu cổ không hề nhắc đến cái tên Bổn sơn lục nê. Tuy nhiên, ý kiến này chỉ thể hiện được đặc điểm màu sắc của đồ gốm sau khi nung, vì mặc dù Bổn Sơn lục nê có thể nhìn giống như Lê bì nê, nhưng “Lê bì nê” không có nghĩa là “Bổn sơn lục nê”.
Quặng Bổn sơn lục nê này được tạo ra dưới lớp Thạch Hoàng (tức là tầng trên cùng) của núi Hoàng Long (như trong Hình 6-16), thường được gọi là "Long Gân" (gân rồng). Chiều dày của tầng quặng chỉ vài cm, trữ lượng không lớn. Quặng thô có màu xanh lục nhạt hoặc xanh xám (như hình 6-17, 6-18), nguyên nhân là do khoáng silicat có chứa ion sắt hóa trị hai trong điều kiện oxy hóa yếu hoặc khử yếu. Qua phân tích, thành phần khoáng vật của Bổn sơn lục nê tương đối đơn giản, bao gồm các khoáng vật sét, chủ yếu bao gồm hydromica, cao lanh, ôxít, ôxít sắt và thạch anh. Hydromica cùng tồn tại với cao lanh, và chứa một lượng nhỏ các mảnh vụn thạch anh dạng bột mịn có góc cạnh. Thành phần hóa học và hàm lượng phần trăm của các mẫu được gửi để kiểm tra là: Sillic điôxít (SiO2) 55,7%, ôxít nhôm (Al2O3) 27,39%, oxit sắt (Fe2O3) 2,25%, oxit sắt (FeO) 0,61%, oxit titan (TiO2) 1,13%, oxit magiê (MgO) 0,66%, oxit canxi (CaO) 0,67%, natri oxit (Na2O) 0,02%, kali oxit (K2O) 2,33%, oxit lưu huỳnh (SO2) 0,89%. Độ co khi nung là 12,39%.
Quặng Bổn Sơn lục nê có cấu trúc dạng bột thạch anh, đặc nhưng không cứng. Hạt thô chiếm khoảng 63%, hạt mịn chiếm khoảng 37%, hiệu suất liên kết tốt, khả năng tạo hình tốt, giới hạn lỏng là 26,78%, giới hạn dẻo là 13,96%, chỉ số dẻo là 12,82%, là đất sét dẻo mức trung bình, một số ít có độ dẻo cao. Bổn sơn lục nê thích hợp để chế tác những tác phẩm nhỏ, không dễ làm tác phẩm có dung tích lớn. Nó thường được sử dụng làm "Màu đất trang trí". Do hàm lượng oxit nhôm cao, nhiệt độ thiêu kết của Bổn sơn lục nê cao hơn đáng kể so với Hồng nê và thấp hơn một chút so với Tử nê. Nhiệt độ nung là từ 1150°C, khoảng nhiệt độ nung 50oC.
- Ở nhiệt độ 1130oC màu vàng nhạt, mặt cắt dày đặc, âm thanh sắc nét;
- Ở nhiệt độ 1150℃, màu vàng và hơi xám, mặt cắt dày đặc, âm thanh sắc nét;
- Ở nhiệt độ 1170℃, màu vàng và hơi xám, đốm nâu, nhưng phân bố đều, đặc và sắc nét;
- Ở nhiệt độ 1190℃, màu vàng và xanh lam, biến dạng theo hình trống, và một vài vết nhăn trên bề mặt song song với mặt ấm.
- 1210℃, màu vàng và xanh lam, biến dạng theo hình trống, và xuất hiện các vết nứt song song với mặt ấm.
Tỷ lệ co ngót của đất sét xanh vùng núi này trong quá trình sấy và nung là khoảng 12%.
Bổn Sơn lục nê sau khi nung sẽ cho có màu vàng khác nhau. Xu hướng màu khi nung được thể hiện trong Hình 6-20. Với kích thước của lưới lọc đất khác nhau, hiệu ứng kết cấu sẽ khác nhau. Nếu hàm lượng ôxít kali cao hơn 2% thì độ bóng của bề mặt là tốt, còn nếu thấp hơn 2% thì màu sẽ bị xỉn. Khi hàm lượng ôxít sắt và ôxít titan có xu hướng tăng lên thì màu vàng đậm hơn, các hạt cát mịn màu nâu phân bố đều trên bề mặt nồi giống như vỏ quả lê, ngược lại thì có màu vàng nhạt và nhạt. So với Đoạn nê, các hạt màu nâu của Bổn sơn lục nê nhiều hơn Màu đen là do tác dụng của Ferrit khi nung và ít liên quan đến tác dụng của Tử nê. Bổn sơn lục nê cũng là nguyên liệu cơ bản để tạo Đoạn nê chất lượng cao. Bổn Sơn lục và Tử nê có thể được kết hợp để tạo ra cái gọi là Bổn Sơn đoạn nê; Bổn Sơn lục và Bạch nê được kết hợp và Oxit kim loại được thêm vào theo tỷ lệ thích hợp. Màu xanh Coban và Crom có thể được thêm vào để tạo thành đất sét màu xanh lá cây đậm với các sắc thái khác nhau (Mặc lục nê); Bổn Sơn lục nê được kết hợp với đất sét nhân tạo và có thể thêm một lượng thích hợp "minh tích hoàng" (màu vàng của thiếc) để tạo ra màu Quỳ Hoàng (màu vàng hướng dương), Tỳ bà hoàng (vàng cây tì bà) và các loại đất sét màu khác.
SG, 23/07/2021
(Lão Tà dịch từ sách "Dương Tiện minh sa thổ" của Lưu Ngọc Lâm)
