Lão đoạn nêĐoạn nê bắt đầu được sử dụng vào thời nhà Thanh, một số người nói rằng Lão đoạn nê là loại đất sét "già" có độ khúc xạ cao hơn. Nhìn chung, có sự khác biệt giữa thời gian và chất lượng khoáng, việc phân biệt "mới" với "cũ" theo thời gian là điều hơi khó xác định, vì thời gian dài chỉ có thể xác định một cách tương đối nên chất lượng bùn là tương đối giống nhau. Trong sách "Dương Tiện Minh Hồ Hệ" (Dương Tiện là tên gọi cũa của Nghi Hưng) của Chu Cao Khởi, trong thời nhà Minh, có ghi: "Đoạn nê xuất xứ từ Đoạn Sơn, đồ gốm là bạch sa điểm những ngôi sao, giống như ngọc trai, với màu thiên thanh, xám đá và màu vàng, nhạt và tối. "Bạch sa điểm sao, như ngọc" là đặc điểm nổi bật của các sản phẩm Đoạn nê. Theo ghi chép này, quặng Lão đoàn nê là loại khoáng được khai thác ở Đoàn Sơn, Đoạn nê vào thời nhà Minh và nhà Thanh thì thô và sạn, không mịn như đoạn nê hiện đại.
Hiện nay, khi nhắc đến Lão đoạn nê thường là nói đến loại đoạn nê có kết cấu cứng hơn, khả năng chịu nhiệt độ cao hơn, có màu sẫm hơn và màu nâu vàng, giống với thời nhà Minh và nhà Thanh. Trong điều kiện tương đối, khi cầm một mảnh gốm lão đoạn nê để nhận định về nguồn gốc và chất lượng là việc không thể. Loại khoáng này được khai thác ở núi Hoàng Long, lớp khoáng thường nằm ở phần dưới của lớp khoáng Tử nê (Hình 6-38), một phần được trộn lẫn trong mỏ Tử nê, bề ngoài có màu xanh ngọc, gần giống xanh đậm (Hình 6-39; 6-40), một số có màu nâu xám, đặc và cứng, bột kết thạch anh. Thành phần khoáng vật của Lão đoạn nê là hydromica, một phần kaolinit, sericit và một lượng nhỏ muscovit, mảnh vụn thạch anh, vật chất argillaceous và ferit. Nguyên liệu dạng bột sau khi phân tích thành phần hóa học và hàm lượng như sau: silic điôxít (SiO2) 63,10%, ôxít nhôm (Al203) 20,94%, ôxít sắt (Fe2O3) 4,15%, canxi oxit (CaO) 0,70%, magie oxit (MgO) 0,64%, kali oxit (K2O) 2,41%, natri oxit (Na2O) 0,066%, độ co khi nung 6.83%. Kết quả kiểm tra cho thấy Lão đoạn nê có hàm lượng thạch anh cao hơn, hàm lượng sắt trioxit cao hơn Đoạn nê nói chung, hàm lượng oxit nhôm và oxit kali tương đối vừa phải. Hàm lượng thạch anh tương đối cao, hàm lượng nhôm oxit mức trung bình, nhiệt độ nung cao hơn so với Đoạn nê thông thường, nhiệt độ lò nung là 1170 ℃ ~ 1220 ℃, tỷ lệ co ngót tổng thể khoảng 11,5%.
Do ảnh hưởng của lớp Tử nê xung quanh, hàm lượng Fe2O3 trong Lão đoạn nê cao hơn lục nê, mễ hoàng đoạn nê, đặc biệt ở Lão đoạn nê hình thành trong lớp Tử nê hàm lượng Fe2O3 cao hơn một chút so Lão đoạn nê phía trên lớp Tử nê. Mức độ hàm lượng sắt trioxit ảnh hưởng đến hình thức và màu sắc của các tác phẩm sau khi chúng được nung thành gốm. Sau khi nung Đoạn nê có màu vàng nhạt, chuyển sang vàng sẫm, vàng xanh, Lão đoạn nê có màu nâu chuyển sang nâu vàng, nâu xám, nâu xanh. Màu vàng, màu xám tro và màu xanh lục nhạt là ba tông màu cơ bản của Lão đoạn nê.
Tỷ lệ các phần khác trong khoáng đất sét Lão đoạn nê tương đối nhỏ, hạt thạch anh thô hơn, Lão đoạn nê là có kết cấu là bột kết cát và đất sét, nguyên liệu khoáng có độ dẻo vừa phải, hàm lượng Oxit Sắt cao hơn một chút. Các hạt màu nâu xuất hiện rõ ràng sau khi nung. Nói chung, kết cấu của gốm sau nung tương đối cứng chắc. Trên thực tế, kết cấu cứng chắc của gốm có mối quan hệ nhất định với số lượng, kích thước mắt lưới khi xử lý rây bột quặng thô, nhiệt độ nung, độ dày và số lượng hạt cát kết hợp. Do hàm lượng Oxit Kali vừa phải trong thành phần Lão đoạn nê và việc bổ sung một lượng đất sét thích hợp trong quá trình chuẩn bị, sản phẩm thu được nó sẽ có bề mặt tương đối ấm, ẩm và vẻ đẹp của lớp gỉ. Lão đoạn nê cũng được nhiều người chơi yêu thích và sưu tập.
Hiện tại trên thị trường Đoạn nê thì không khó tìm nhưng Lão đoạn nê thì tương đối khan hiếm, phần lớn Lão đoạn nê lưu hành trên thị trường là nguyên liệu khoáng nhân tạo, phối trộn theo công thức, đất sét luyện chế từ đất sét mỏ ngoại sơn. Những sản phẩm này sau khi nung thành đồ gốm vẫn cho sản phẩm sáng và đẹp, nhưng khó pha trà và khó lên nước hơn, và một số ít sẽ cho cảm giác ấm xỉn màu và bẩn khi sử dụng lâu ngày. Tuy rằng lão đoạn nê có thể điều chế nhân tạo bằng cách phối trộn khoáng nhưng vẫn có thể tìm được những sản phẩm tốt từ những sản phẩm này , so với những loại khoáng tử sa phối trộn nhân tạo khác, Lão đoạn nê phối vẫn là khoáng tử sa được phối trộn một cách tốt hơn.
SG, 24/07/2021
(Lão Tà dịch từ sách "Dương Tiện minh sa thổ" của Lưu Ngọc Lâm)
